Nasz patron. Lajos Kossuth.
Dzieje historyczne Węgier i Polski zbiegały się na przestrzeni wieków częściej łącząc niż dzieląc oba narody. Przyjaźń polsko-węgierska wzmocniła się w XIX wieku kiedy oba narody musiały dzielić wspólny narodowy dramat czasów niewoli.
Naród węgierski utracił niepodległość w pierwszej połowie XVI w., popadając w zależność od Turcji i monarchii habsburskiej. Przez kolejne pokolenia Węgrzy będą walczyć o swoją niepodległość. Na tej drodze ku niepodległości w XIX w. pojawił się największy bohater narodowy – Lajos Kossuth.
W XIX w. po wojnach napoleońskich w okresie systemu wiedeńskiego monarchię habsburską ogarnął silny kryzys gospodarczy. Austria w erze kanclerza Metternicha w stosunku do państw zachodnio-europejskich była krajem gospodarczo zacofanym, o tyle Korona Węgierska stała jeszcze w tyle za krajami dziedzicznymi monarchii. Austriacka polityka celna hamowała rozwój węgierskiej gospodarki, a absolutyzm wiedeński ograniczał swobody narodowe i tłumił tendencje do niepodległości. Szlachta węgierska domagała się przeprowadzenia reform i zwołania sejmu. Sejm obradujący w latach 1825-1827 nie przyniósł żadnych zmian w stosunkach gospodarczych ani politycznych, ale zapoczątkował w dziejach Węgier nowy okres – zwany okresem reform. Rozpoczęła się kampania przeciwko polityce dworu cesarskiego, walka o przebudowę społeczno-gospodarczą, o wprowadzenie języka węgierskiego w miejsce łaciny i rozszerzenie go na wszystkie mniejszości narodowe. Mniejszości narodowe: Serbowie, Chorwaci, Rumuni, ostro sprzeciwiały się madziaryzacji. Zaczęły powstawać nowe prężne ugrupowania polityków węgierskich. W całym tym zamieszaniu i chaosie, który powstał na Węgrzech i Cesarstwie Austriackim pojawiło się wielu wybitnych polityków, ale tylko jeden z nich wyrósł na legendę, na symbol wolnego państwa węgierskiego – Lajos Kossuth.
Urodził się w Monok (dzisiejsza Słowacja) 19 sierpnia 1802 r. w zubożałej, protestanckiej rodzinie szlacheckiej. Rodzinnym miastem, kolebką dzieciństwa Lajosa był Satoraljaujhely, miasto z którym był bardzo związany uczuciowo. Miał cztery siostry: Karolinę, Emilię, Luizę, Zsuzsa. Z wykształcenia był prawnikiem, ale z potrzeby serca i temperamentu publicystą i politykiem. Był obdarzony wybitnymi zdolnościami, a szczególnie nieprzeciętnym darem krasomówstwa. Ukończył wydział prawniczy w Kolegium Protestanckim w Szarospatok. W 1824 r. rozpoczął praktykę adwokacką w Peszcie i szybko zyskał popularność i sympatię wśród ludzi.
Po raz pierwszy w kręgach politycznych pojawił się w roli posła na sejmie obradującym w latach 1832-36. W rękopisach wydawał własny biuletyn pt. “Orszaggyulesi Tudositasok” (Wiadomości Sejmowe), zawierające sprawozdania z prac sejmu. Miał przeciwko swojej publikacji ostrą cenzurę i cały system reakcji. Po zamknięciu obrad sejmu wydawał “Torvenyhatosag Tudositasok” (Reportaże) zawierające sprawozdania z działalności samorządów, co przyczyniło się do upowszechnienia haseł liberalnych w społeczeństwie. Działalność Kossutha oraz wsparcie ze strony rzecznika reform – Wesselenyiego, którego program gorąco popierał – postawiła młodego polityka w rzędzie najwybitniejszych działaczy ruchu reform. Wokół nich skupiała się młoda postępowa inteligencja, tzw. Juratusok (młodzi prawnicy), późniejsi radykałowie i rewolucjoniści węgierscy.
Rosnąca w siłę opozycja zaniepokoiła Wiedeń. Cesarz austriacki i jednocześnie król Węgier Ferdynand V (1835 – 48), kanclerz Metternich postanowili zaostrzyć i tak już twardy kurs wobec Węgier i zdusić opozycję siłą. W oczach Wiednia popularność Kossutha była niebezpieczna. Ofiarą represji padli Wesselenyi pod zarzutem obrazy stanu, Kossuth za nielegalną działalność oraz juraci. Kossuth został skazany na 4 lata więzienia (4.05.1837 – 1839 r.). Czas pobytu w więzieniu przeznaczył na naukę języka angielskiego – literaturę dostarczała mu matka i siostra.
W zamyśle Metternicha, aresztowania miały zlikwidować rewolucyjny spisek, tymczasem wzmogły opozycyjne nastroje. Pod presją groźnej politycznie sytuacji – kampanii antyrządowej w komitatach, i za radą współpracującej z rządem grupy magnatów węgierskich Metternich postanowił pójść na pewne ustępstwa. W 1840 r. nakazem króla zostali zwolnieni z więzienia Wesselenyi, Kossuth i Lovassy.
Najważniejszym ustępstwem ze strony Metternicha, była zgoda na wprowadzenie języka węgierskiego w administracji. Ustawa językowa była poważnym sukcesem liberałów węgierskich w walce o madziarski charakter państwa. Był to osobisty sukces L. Kossutha.
Mylił się kanclerz Metternich, sądząc że poprzez drobne ustępstwa powstrzyma ruch reform. Od momentu pierwszych ustępstw rządu, ruch reform przybrał na sile, a Kossuth dzięki swoim niezwykłym talentom krasomówczym, konsekwentnej krytyce władzy, liberalnym poglądom, które bardzo odpowiadały społeczeństwu, wyrastał na wielkiego przywódcę, wręcz legendarnego i ubóstwianego przez młodzież. Był symbolem walki.
Metternich chcąc śledzić działalność Kossutha, wyraził zgodę, aby Kossuth wydawał własne pismo. Liczył na to, że przy pomocy cenzury powstrzyma go od antyrządowej akcji. Czasopismem tym był “Pesti Hirlap” [“Dziennik Pesztański”], którego pierwszy numer ukazał się 2 I 1841 r. Gazeta stała się od razu naczelnym organem opozycji i jej trybuną w walce o polityczną i gospodarczą przebudowę kraju.
“Dziennik Pesztański” głosił hasło jedności narodowej, hasło wspólnej akcji szlachty i ludu jako warunek zdobycia niepodległości narodowej i przeprowadzenia reform: zniesienia pańszczyzny, oczynszowania chłopów, opodatkowania szlachty, rozwoju węgierskiego przemysłu i handlu, zniesienie ceł i uniezależnienie węgierskich urzędników od Wiednia. W miarę radykalizacji poglądów redakcji, zmienił się także program gazety Kossutha. Ruch reform na Węgrzech szybko nabierał charakteru narodowego, a liberalizm węgierski charakteru nacjonalistycznego, na którego czele stanął Kossuth. Liberałowie węgierscy stworzyli doktrynę o jednym “politycznym narodzie” w – narodzie madziarskim. Kossuth na łamach swojego “Pesti Hirlap” propagował najbardziej nacjonalistyczne hasła.
Najdziwniejsze było to, że rewolucjoniści z Kossuthem na czele stosowali taką samą politykę wobec “nie Madziarów”, jaką cesarstwo prowadziło wobec nich samych. Węgierska polityka madziaryzacyjna w dużym stopniu obróciła się przeciwko jej twórcom w latach 1848-1849. Gwałtowne rozbudzenie życia politycznego na Węgrzech przyczyniło się do ożywienia ruchów niemadziarskich na terenie korony węgierskiej. Każda narodowość: Chorwaci – Ljudevita Gaja, Serbowie, Ukraińcy, Słowacy, Rumuni, wytworzyła własną inteligencję, świadomą swej odrębności etnicznej i dążącą do przekształcenia własnych społeczności w odrębne narody.
Kiedy w latach 40 XIX w. Sejm preszburski wprowadził na Węgrzech język węgierski jako państwowy i próbował to zrobić w Chorwacji, spotkało się to z ostrym sprzeciwem szlachty i inteligencji chorwackiej. Brak kompromisu, spory na sejmikach komitackich i stanowym sejmie w Prewszburgu umożliwiły Wiedniowi wykorzystanie ruchu chorwackiego przeciwko liberałom węgierskim, to pierwszy z negatywnych skutków obranej przez Kossutha polityki.
W 1844 r. Kossuth musiał opuścić “Pesti Hirlap”, dzieje się to za sprawą Metternicha, ponieważ poglądy redaktora były już zbyt radykalne, aby mógł utrzymać się na legalnym rynku dziennikarskim. Metternich powiedział: “zwabić się nie da, drażnić go nie wolno”.
Powstają organizacje wspierające węgierski przemysł: Vedegylet [Związek Ochrony] na czele z Kossuthem, Magyar Kereskedelmi Tarsasag (Towarzystwo Węgierskiej Gospodarki), Gyaralapito Tarsasag (Towarzystwo Powoływania Fabryk).
A jak wygląda prywatne życie bohatera? Znajduje wiele wsparcia w swojej żonie – Terez. 16 listopada 1841 r. przychodzi na świat ich pierwsze dziecko – Ferenc. Półtora roku później rodzi się im córka – Vilma, a w 1844 r. syn Lajos. Na barkach Terez spoczywają obowiązki prowadzenia domu i wychowywania dzieci.
Wśród opozycji węgierskiej dokonał się rozłam. W 1846 r. powstała Węgierska Partia Konserwatywna (partia prorządowa) z hasłe m “postęp z r ozwagą” o umiar kowanym programie. Z nią związany był g łówny przeciwnik Kossutha, Istvan Szechenyi. Kariera polityczna Istvana rozpoczęła się w 1825 r., był czołowy m reformatorem i reprezentantem arystokracji węgierskiej.]]>
Liberałowie odpowiedzieli na posunięcia konserwatystów utworzeniem 15 marca 1847 r. Partii Opozycyjnej pod przewodnictwem hrabiego Lajosa Batthyanyego. Program partii pt. “Oświadczenie Opozycyjne” został napisany przez Lajosa Kossutha i Ferenca Deaka. Zawierał on wszystkie postulaty opozycji dotyczące reform społecznych: likwidacja pańszczyzny, równouprawnienie wszystkich obywateli wobec prawa, udział stanów nieszlacheckich w instytucjach ustawodawczych, powszechne opodatkowanie. Kossuth tworząc program wyrażał antyhabsburskie nastroje opozycji, przy jednoczesnej manifestacji przyjaźni wobec Polaków, wobec wydarzeń 1846 roku na terenie Galicji: rabacja galicyjska i likwidacja Rzeczypospolitej Krakowskiej. Pod wpływem haseł rewolucyjnych z zachodu powstała grupa, głównie młodzi pisarze i poeci – Młode Węgry. Najwybitniejszymi przedstawicielami Młodych Węgier byli: Sandor Petofii, Janos Arany, Janos Vajda. Swój klub mieli w Peszcie, gdzie organizowali spotkania, popularne wśród młodzieży studenckiej. Stali się szybko najbardziej radykalną grupą Partii Opozycyjnej popierającej Lajosa Kossutha.
Konfrontacja polityczna i programowa między Partią Konserwatywną, a Partią Opozycyjną dokonała się podczas sejmu w latach 1847 – 1848, ostatniego sejmu okresu reform i ostatniego sejmu stanowego na Węgrzech.
W styczniu 1848r. rozpoczęła się europejska rewolucja – Wiosna Ludów, postępująca od Italii, Francji na Europę Środkową. Lajos Kossuth 3 marca 1848 r. w Preszburgu wygłosił przemówienie o historycznym znaczeniu, w którym stwierdził iż źródłem rewolucji jest absolutyzm, biurokratyczny system rządów, które należy zastąpić systemem konstytucyjnym, obalając porządek wiedeński. Rewolucja ogarnęła Austrię. 14 marca Metternich, oraz węgierski kanclerz Apponyim zdymisjonowani, wyemigrowali.
Miejscem skąd wyszła węgierska rewolucja była kawiarnia Pilwaxa w Peszcie, skupiająca młodych radykałów wokół największego poety węgierskiego – Sandra Petőfiego. W ślad za Pesztem poszły inne miasta węgierskie i w ciągu kilku dni cały kraj stanął w ogniu rewolucji. Symbolami rewolucji stały się trójkolorowy sztandar (czerwono-biało-zielony) oraz pieśń ułożona przez Petofiego – hymn narodowy. Koło Petofiego, na wniosek Kossutha sformułowało program polityczny tzw. 12 postulatów, odczytanych 15 marca 1848 r. przed Muzeum Narodowym.
To zapoczątkowało rewolucję na Węgrzech. Za zgodą Wiednia 7 kwietnia 1848 r. utworzył się Rząd Narodowy z hrabią Batthyany jako premierem i Lajosem Kossuthem jako ministrem finansów. Batthyany świadom, że dwór cesarski działa w sytuacji przymusowej mianując jednego z wodzów opozycji premierem, utworzył gabinet koalicyjny. Zaprosił do koalicji umiarkowanego polityka, Istvana Szechenyiego. Sytuacja Kossutha, jako ministra finansów była bardzo trudna. W kasie państwowej praktycznie nie było pieniędzy. Orientował się, że zgoda na reformy i utworzenie rządu, Austria wyraziła ponieważ była w sytuacji kryzysowej. Jasne było, że Habsburgowie nie wyrażą zgody na odłączenie się Węgier.
Pierwszą akcją ze strony Dworu była agitacja do buntu wśród mniejszości narodowej – Serbów, Chorwatów i Rumunów przeciwko madziaryzacji. 23 marca zawarto wiedeńsko-chorwacki sojusz, nominujący płk. Iosipa Jellacića, bardzo popularnego przywódcy, na bana Chorwacji. Drugim aktem politycznym Wiednia, który poważnie zaciążył nad stosunkami politycznymi na Węgrzech była konstytucja Pillersdorfa, głosząca m.in. “Wszystkim ludom monarchii gwarantuje się nietykalność narodową i językową”. Mniejszości narodowe poparły dwór wiedeński przeciwko Węgrom. Odwieczna rzymska zasada divide et impera (dziel i rządź) okazała się skuteczną bronią w rękach Wiednia. Wybuchła wojna domowa między Serbami, a przedstawicielami innych narodowości.
Latem 1848r. zebrał się sejm rewolucyjny w Peszcie. W międzyczasie dwór cesarski opanował rewolucyjną sytuację na części swojego terytorium i zmienił stosunek do buntowniczych Węgrów. Kossuth wzywa do utworzenia narodowego wojska węgierskiego. Najczarniejsze obawy Kossutha zaczęły się szybko urzeczywistniać. W sierpniu 1848 r. Austria udzieliła pomocy finansowej Jellacićowi na przygotowania do wojny z Węgrami. Jellacić został mocą manifestu cesarskiego przywrócony do wszystkich politycznych i wojskowych godności. Próba Batthyanyego nawiązania rozmów z Wiedniem skończyła się fiaskiem i 10 września jego rząd podał się do dymisji. Następnego dnia wojska Jellacića przekroczyły węgierską granicę na rzece Drawie, rozpoczęła się wojna. 28 września został powołany Komitet Obrony Narodowej (Orszagos Honvedelmi Bizottmany) z Lajosem Kossuthem. Od tego czasu Kossuth staje faktycznym przywódcą powstania narodowego. Wojskiem węgierskim dowodzi po gen. Moga młody i energiczny gen. Artur Görgey. Problemem Komitetu było zdobycie wyszkolonej i lojalnej kadry oficerskiej, dużą jej część stanowili Polacy – Henryk Dembiński, Józef Wysocki i Józef Bem. W międzyczasie Rumuni zbroją się w Siedmiogrodzie, dokonując okrutnych zbrodni na tamtejszej ludności węgierskiej. Na dowódcę wojsk Transylwanii, Kossuth mianuje gen. Józefa Bema. Bem szybko zyskał sympatię i szacunek żołnierzy (ojczulek Bem), jego adiutantem był Sander Petőfii.
W Austrii sytuacja rewolucyjna ustabilizowała się, cesarz Ferdynand V abdykował, a na tron wstąpił Franciszek Józef Habsburg, który natychmiast rozpoczął działania przeciwko Węgrom. 13 grudnia 1848 r. wojska cesarskie dowodzone przez feldmarszałka Windischgraetza przekroczyły granice Węgier i sytuacja powstańców stała się dramatyczna. Na południu kraju trwały walki z powstańcami serbskimi, do Siedmiogrodu wkroczyły wojska austriackie, Windischgraetz zajął Budę, Peszt i inne miasta. Sejm węgierski oraz Komitet przeniósł się do Debreczyna skąd kierował walkami. Następował coraz większy rozłam wśród arystokracji i szlachty węgierskiej – na popierających walkę oraz na zwolenników kapitulacji. Batthyany został aresztowany i rozstrzelany, a inni podejmujący politykę ugody udali się na emigrację. Nie wszędzie węgierscy żołnierze ulegali naporowi sił wroga. Powstaje polski legion pod dowództwem gen. Józefa Wysockiego, gen. Bem odnosił zwycięstwa w Siedmiogrodzie. Kossuth w styczniu 1849 r. powiedział: “Bem pokazał, że nasze wojsko potrafi czynić cuda”. W lutym 1849 r. naczelnym dowódcą wojsk węgierskich został mianowany gen. Henryk Dembiński, zdymisjonowany na rzecz gen. Görgeya po przegranej bitwie pod Kapolna. Koniec marca przyniósł długo oczekiwaną serię zwycięstw. Umocniła ona pozycję Kossutha i stworzyła podstawy do realizacji jego pragnienia o uniezależnieniu się od Habsburgów. 12 IV 1849 r. w Debreczynie Komitet Obrony Narodowej przedstawił argumenty uzasadniające ideę ogłoszenia niepodległości. 14 kwietnia w kościele kalwińskim doszło do ogłoszenia “Deklaracji Niepodległości” (Fuggetlensegi Nyilatkozat), a 19 kwietnia 1849 r. zatwierdził ją na uroczystej sesji Sejm. Komitet Obrony Narodowej został rozwiązany, powołano rząd na czele którego stanął Bertalan Szemere, głową państwa – prezydentem został L. Kossuth, ministrem obrony narodowej gen. A. Gorgey.
Detronizacja Habsburgów nie wszędzie została przyjęta entuzjastycznie. Mimo iż skład rządu komplikował działania polityczne to sukcesy militarne wskazywały na pomyślne zakończenie wojny. Walki polityczne wśród przywódców węgierskich, kunktatorstwo gen. Geőgeyja, planującego puczu wojskowy, wykorzystał Wiedeń szybko koncentrując wojska i prowadząc pomyślnie rozmowy z Petersburgiem. Car Mikołaj I zadeklarował pomoc militarną dla Austrii. W czerwcu armia rosyjska dowodzona przez niezwykle doświadczonego feldmarszałka Iwana Paskiewicza przekroczyła granice węgierską. Próby poderwania do walki chłopów oraz mniejszości narodowych za wspólną sprawę – wolność, zakończyły się niepowodzeniem. Pod koniec lipca wojska Paskiewicza zajęły północne i wschodnie obszary węgierskie, a gen. Haynau wkroczył do Pesztu, gen. Bem po bitwie pod Segesvar, w której poległ jego adiutant, wybitny poeta S. Petőfii, został wyparty z Siedmiogrodu. Ostatnie posiedzenie rządu odbyło się 30 VII 1849 r., a 13 VII skapitulował gen. A. Gorgey. Był to koniec Wiosny Ludów na Węgrzech. Żołnierze, L. Kossuth, gen. J. Bem przekroczyli granicę turecką. Powstanie upadło, rozpoczął się austriacki terror, ale nie skończyła się walka L. Kossutha o wolną ojczyznę, która będzie trwała jeszcze czterdzieści lat.
Autor: Teresa Guła, nauczycielka historii
{gallery}patron{/gallery}